درگیری غول‌های شرق، خیلی دور، خیلی نزدیک

در شرایطی که به مدت چندین دهه همواره تقابل قدرت‌های بزرگ همواره میان قدرت‌های شرق با غرب موضوعیت داشت، اخیرا در رخدادی کم سابقه شاهد هستیم دو قدرت بزرگ نظامی قاره کهن در مرزهای مشترک خود دچار درگیری شده و اتفاقا تعداد از نظامیان دو طرف جان با خته‌اند. نظامیان کشورهای چین و هند که به ترتیب اولین و دومین کشور پرجمعیت جهان را تشکیل می‌دهند در 16 ژوئن 2020 (27 خرداد 1399) در منطقه لداخ با یکدیگر درگیر شدند که درنوع خود اقدامی کم سابقه حداقل در 45 سال گذشته می‌باشد.

با این اوصاف اکنون این مساله مطرح می‌شود که دو قدرت اتمی و نظامی بزرگ جهان چرا با یکدیگر درگیر شده‌اند؟ در پرداختن به این پرسش می‌توان در ابتدا ریشه اختلاف را مورد ارزیابی قرار داد و در ادامه توافقات و تحرکات نظامی و امنیتی دو کشور در مرزهای مشترک را بررسی کرد و در نهایت سیر درگیری‌های جدید را ارائه نمود.

زمینه‌های اختلاف میان پکن و دهلی نو

چین و هند  4،056 کیلومتر (2.520 مایل) مرز مشترک دارند که در طرف هند شامل بخشی از قلمرو اتحادیه هند - لداخ و چهار ایالت اوتاراکند، هیماچال پراد، سکیم و آروناچال پرادش می باشد و از طرف چین ، این مرز از منطقه خودمختار تبت عبور می کند  .این مرز بر اساس برخی برآوردها طولانی‌ترین مرز مورد مناقشه در جهان می باشد که از زمان جنگ کوتاه اما شدید میان دو طرف در سال ۱۹۶۲ شاهد تنش‌های مداوم بوده‌است.

این تنش‌ها بین هند و چین پس از جنگ 1962 تا 1993 وجود داشت تا اینکه، میان دو طرف در دهه 90 میلادی توافق نامه به عنوان "خط کنترل واقعی (LAC) به امضا رسید. اصطلاح "LAC" در توافق نامه های سینو و هندی که در 1993 و 1996 امضا شده است ، به رسمیت شناخته شده است. در توافق نامه 1996 آمده است: "هیچ فعالیتی از طرفین نباید خط کنترل واقعی را نقض کند.

بحران و توافق‌ها بعد از دهه 1990 تا 2019

پس از چندین بار تنش‌های مرزی میان نیروهای دو طرف حتی پس از توافقنامه 1996، بالاخره در اکتبر 2013 ، هند و چین توافق نامه همکاری دفاعی مرزی را امضا کردند تا اطمینان حاصل کنند که گشت زنی در امتداد LAC به درگیری مسلحانه نمی انجامد.در واقع تنشها تا حدودی ناشی از عدم توافق در مورد محل دقیق خط کنترل  (LAC) بویژه در طول دریاچه پانگونگ است.

 دولت هند ۲۷۳ تخلف مرزی از چین را در سال ۲۰۱۶ ، ۴۲۶ تخلف در سال ۲۰۱۷ و ۳۲۶ تخلف را در سال ۲۰۱۸ ثبت کرده است . پس از کاهش این آمار در سال ۲۰۱۸ ، برخی گزارش‌ها حاکی از آن هستند که شمار تخلفات چین در سال ۲۰۱۹ به میزان ۵۰ درصد افزایش داشته‌است . در طرف مقابل اگرچه چین در مورد ثبت تجاوزات هند گزارشی منتشر نمی کند اما همواره نسبت به تحرکات دهلی نو هشدار داده است.

بزرگترین بحران طی سالهای اخیر در تابستان سال ۲۰۱۷ در فلات دوکلام (مابین دره چمبی چین از شمال، دره هوتن بوتان در شرق و ایالت سکیم هند در غرب) رخ داد . در ژوئن آن سال تنش مرزی بین هند و چین در مثلث مرزی هند، چین و بوتان در بخش شرقی کوههای هیمالیا با احداث جاده مرزی توسط چین و ورود نظامیان هندی به خاک چین شدت یافت. نیروهای هندی برای متوقف‌کردن یک تیم ساخت‌وساز ارتش چین که در حال گسترش یک جاده به منطقه مورد مناقشه در بوتان بودند که می توانست به نیروهای چینی موقعیتی ممتاز نسبت به یکی از مناطق جغرافیایی آسیب پذیرتر استراتژیک هند بدهد، دخالت کردند. این بحران ۷۳ روزه ، طولانی‌ترین و بی ثبات ترین درگیری مرزی میان هند و چین در سالهای اخیر بود که با نشست سریع شی جینگ پینگ و نارندا مودی نخست وزیر هند به صورت مسالمت آمیز پایان یافت.

در سال 2019 نیز گزارش های مختلفی از رویارویی دیگری در دریاچه پانگونگ منتشر شده است. این دریاچه که توسط خط LAC قطع می‌شود به این صورت که چین کنترل دو سوم شرق دریاچه را دارد و هند یک سوم غربی را کنترل می کند. سایر حوادث در امتداد مناطق کم‌تر استراتژیک هستند. همچنین، سال 2019 ، ارتش چین یک پناه‌گاه جدید و تاسیسات زیرزمینی را در این منطقه احداث کرد . ماه گذشته میلادی نیز، هند ساخت یک پل جدید در نزدیکی یک نقطه مرزی حساس در آروناچال پرادش را تکمیل کرد تا حرکت سریع‌تر نیروها و توپخانه را ممکن سازد .

نبرد بر سر اهداف استراتژیک در لداخ

ریشه اصلی بحران جدید میان هند و چین را می‌توان رقایت بر سر به دست آوردن جایگاه استراتژیک در مرزهای دو کشور مورد ارزیابی قرار داد. اساس مساله از این قرار است که هندی‌ها از سال 2019 ساخت بیش از 60 جاده استراتژیک در منطقه لداخ در دستور کار قرار داده‌اند و اخیرا چندین طرح را که به مناطق با ارتفاع بالا دسترسی دارد به مرحله بهره‌برداری رسانده‌اند. همین امر به نظر می‌رسد موجب نارضایتی چینی‌ها شده و آن‌ها نیز هزاران سرباز را با تجهیزات سنگین وارد دره گلوان کرده‌اند و همین امر موجب درگیری میان طرفین شده است. نکته قابل توجه این است که با وجود درگیری و کشته شدن نظامیان دو طرف هیچ گونه درگیری مسلحانه‌ای اتفاق نیافتاده اما در نتیجه درگیری احتمالا فیزیکی میان نظامیان دو طرف چندین نفر کشته شده‌اند.

در همین زمینه، مقام‌های هندی می گویند حداقل ۲۰ سرباز این کشور در درگیری با نیروهای چینی در لداخ در منطقه مورد مناقشه کشمیر کشته شده اند. این حادثه در پی افزایش تنش میان دو کشور روی می دهد و اولین درگیری مرگبار در این ناحیه مرزی در حداقل ۴۵ سال اخیر است. منطقه لداخ در ایالت جامو و کشمیر قرار دارد و چین و هند بر سر این منطقه در شمالی‌ترین نقطه هند از دهه ۵۰ میلادی اختلاف دارند. درگیری در دره گالوان در شرق لداخ روی داده است. ارتش هند ابتدا گفت که سه نفر از سربازانش کشته شده اند، و افزود که هر دو طرف متحمل تلفاتی شده اند. اما مقام ها بعدا در روز سه شنبه گفتند که شماری از سربازانی که حال وخیمی داشتند در اثر این جراحات درگذشته‌اند. وزیر امور خارجه هند ارتش چین را به نقض توافقی که هفته پیش برای محترم دانستن "خط عملی کنترل" (ال ای سی) در دره گالوان امضا شده بود متهم کرد.

در طرف مقابل اما چین هیچ آماری از کشته‌ها یا زخمی ها نداد و دهلی نو را به گذشتن از مرز و ورود به طرف چینی متهم کرد. چین نگفته که آیا نیروهای این کشور متحمل تلفاتی شده‌اند یا نه اما سردبیر روزنامه گلوبال تایمز چین گفته است نظامیان چینی هم در این درگیری متحمل تلفاتی شده‌اند. به گزارش خبرگزاری فرانسه ژائو لیجیان سخنگوی وزارت خارجه چین گفت که نیروهای هند روز دوشنبه دو بار از مرز گذشتند، «خدمه نظامی چین را تحریک و به آنها حمله کردند، که به درگیری فیزیکی جدی نیروهای مرزی دو طرف منجر شد.» دو طرف می گویند که برای چهار دهه هیچ تیری میان آنها شلیک نشده است و ارتش هند سه شنبه گفت که در زد و خورد تازه «هیچ گلوله ای شلیک نشده است.»

با وجود کشته شدن چندین نفر از نظامیان دو قدرت نظامی برتر قاره آسیا، به نظر نمی‌رسد که درگیری یا جنگی بزرگ میان طرفین اتفاق بیافتد. از یک سو، خود چینی‌ها و هندی‌ها متعاقب اوج‌گیری بحران تلاش‌ها را برای عادی‌سازی اوضاع آغاز کرده‌اند و از سوی دیگر، جامعه جهانی به شدت نگران وقوع درگیری میان دو قدرت اتمی در شرق جهان است. علاوه براین، رهبران کشورهای چین و هند در گذشته نشان داده‌اند که به آسانی حاضر به مصالحه پیرامون اختلافات هستند و از همین جهت توافق مودی و پینگ برای عادی‌سازی وضعیت در مناطق مرزی دو طرفه تا حدودی بسیار محتمل به نظر می‌رسد.